Avrupa'da 19. yüzyıldan itibaren modern demiryollarının yapımında hızlı bir gelişme yaşandı. Osmanlı Devleti, bu gelişmenin farkına varmakta gecikmedi. Giderek önem kazanan demiryolu ulaşımını gözardı etmedi ve çalışmalarına başladı. Bu çalışmalar özellikle Abdülmecit döneminde hız kazandı. Abdülmecit, devletin kalkınması ve gelişmesinde demiryolu ulaşımını önemli görüyordu. Devletin ekonomisi kötü olmasına rağmen demiryolu yaptırmaktan geri durmadı. Abdülmecit'in trenlere olan ilgisinin en açık delili odasında astığı tren resimleriydi.
OSMANLI TOPRAKLARINDAKÄ° Ä°LK DEMÄ°RYOLU HATTI
Osmanlı topraklarında ilk yapılan demiryolu hattı İskenderiye-Kahire hattı olmuştur. Mısır Valisi Abbas Paşa, İngilizlere demiryolunu yapması karşılığında belirli imtiyazlar verdi. Bu durumdan Osmanlı hükümeti habersizdi. Osmanlı hükümetinin haber almasıyla anlaşmada bazı değişiklikler yapıldı. İngilizler, bu hattın inşasına 1851 yılında başladı ve 1856 yılında tamamladı. Hattın uzunluğu 211 kilometreydi. Ancak, 1869 yılında Süveyş Kanalı'nın açılmasından dolayı hat önemini kaybetti.
İskenderiye-Kahire hattının açılışı
Osmanlı Devleti'nin Anadolu'da yaptığı ilk demiryolu hattı ise çalışmalarına 1857 yılında başlanan İzmir-Köstence hattıdır. Bir İngiliz şirketine 1956 yılında verilen imtiyaz sonucunda yapımı gerçekleşmiştir. Bundan sonra İngilizler İzmir-Turgutlu hattının yapımına giriştiler; aldıkları imtiyazlar sonucunda. Bu hattın yapım çalışmalarına da 1864'de başlandı ve 1866'da tamamen bitirildi.
AVRUPA'DAKİ İLK DEMİRYOLU: KÖSTENCE-ÇERNOVADA HATTI
Köstence-Çernovada hattı da Osmanlı Devleti'nin Avrupa kıtasındaki ilk demiryolu hattı oldu. Hattın uzunluğu 66 kilometreydi. Yapımına 1857 yılında başlanan Köstence-Çernevoda hattı, 1860 tarihinde tamamlandı.
Köstence-Çernevoda hattının yapımdan bir görüntü
İngilizlerin demiryolları konusunda ilgili olmasının sebebi ticari çıkarlarıydı. Yaptıkları demiryolu hatları incelendiğinde hatların kısa ve kıyı ile iç kesimler arasındaki bağlantıyı sağladığı görülecektir. İngilizler, bu demiryolu hatlarıyla önemli ticari kazançlar elde etti. Hatların kurulmasının ardından tarım ve madencilik alanında birçok yatırım yaptılar. Demiryolları üzerinden de bunların ulaşımını sağladılar.
RUMELÄ° DEMÄ°RYOLU PROJESÄ°
Osmanlı
Devleti'nin en stratejik demiryolu hattı ise Rumeli topraklarında
yaptıklarıydı. Osmanlı Devleti, burada yoğun bir çalışmaya
girişti. Demiryolları sayesinde merkezi idareyle yerel halk
arasındaki ilişkiler güçlenmesini ve bu şekilde Rumeli'deki toprak
kayıplarının sonlanacağı ümit ediliyordu.
Rumeli
Demiryolları Projesi, verilen imtiyazla Belçikalı banker Baron de
Hirsch tarafından yapıldı. 1870 yılında başlanan çalışmalar
1888 yılında tamamlandı. Baron de Hirsch 99 yıllık işletme
imtiyazına sahip oldu. Hattın uzunluğu 1279 kilometreyi bulmuş ve
Berlin, Paris gibi Avrupa başkentlerine ulaşmıştı.
Rumeli demiryolu hattı
Abdülaziz
döneminde İstanbul-Bağdat Demiryolu Projesi gündeme gelmiş ve
çalışmalara başlanmıştı. Fakat 1875 yılında Osmanlı Devleti
mali bakımından güç durumda kalınca proje yarım kalmış ve
tamamlanamamıştı.
O
günün koşullarında demiryolları alt yapı ve teknik bilgi
isteyen bir yatırımdı. Osmanlı Devleti'nin bunu tek
başına yapması zordu. Bu yüzden yabancı ülkelere verilen
imtiyazlarla yaptırıldı. Osmanlı Devleti'nin
demiryollarından askeri bakımdan beklentisi olduğu gibi iktisadi
bakımdan da beklentisi vardı. Nitekim demiryolları Osmanlı
ekonomisine gözle görülür bir katkı sağlamıştı.
Demiryollarında
en büyük gelişme ise Abdülhamid döneminde yaşandı. Abdülhamid,
donanmadan da çok demiryollarına ağırlık vermiştir; çok
eleÅŸtirilse de. Ancak,
Milli Mücadele döneminde demiryollarının sağladığı katkı ne
kadar doğru bir adım olduğunu göstermiştir.
Abdülhamid
döneminde yapılan başlıca demiryolları şunlardı: Anadolu demiryolları,
Selanik-Manastır demiryolu, Yaf-Kudüs demiryolu, Beyrut-Şam
demiryolu, Selanik-Ä°stanbul demiryolu, BaÄŸdat demiryolu ve Hicaz
demiryolu.
1923'ten
önce Osmanlı Devleti'nde demiryolu hattı uzunluğu 4 bin 136
kilometreyi bulmuÅŸtu.
1923-1940 yılları arasında ise demiryollarında çok büyük bir atılım yapılmıştır. Bu dönemde senede yaklaşık 200 kilometre hat döşenmişti.
En güvenilir, en rahat, en ucuz ulaşım araçlarından biriyken ülkemizde demiryollarının bakımsızlıktan harap olmasına anlam veremiyorum. Hele de nakliye sektörü, Tem leri rahatlatmanın en kolay yolu tren raylarından geçiyor bence.
