Neolitik dönemin son evresine Geç Neolitik ÇaÄŸ adı verilir. Bu evre, diÄŸerlerine göre oldukça kısa sürmüş (Bir ya da iki yüzyıl) yerini yeni bir çaÄŸa, Kalkolitik Döneme bırakmıştır. Kısacası geçiÅŸ dönemi olarak adlandırabileceÄŸimiz Geç Neolitik ÇaÄŸ ile ilgili uzun uzadıya söyleyecek bir ÅŸey, bu baÄŸlamda yoktur.

Hacılar

                Bu dönemi en iyi gözlemleyebildiÄŸimiz yerleÅŸimlerin başında, Burdur yakınlarında bulunan Hacılar Höyük gelir. Bu höyük özellikle Kalkolitik Dönem yerleÅŸimleri arasında en önemlisiyken, höyüğün 9. Ve 6. Yapı katları arasında kalan katmanlarda Geç Neolitik Dönem izleri görülür. Bu katmanlardan elde edilen buluntular üzerinde yapılan Karbon 14 analizi sonucu bu katmanlar 6. Bin  yılın baÅŸlarına tarihlenmektedir.

                Bu buluntular arasında, çok büyük bir yangın ile yerle bir olmuÅŸ büyük planlı evler göze çarpmaktadır. ÇaÄŸdaşı Çatalhöyük’tekilere göre oldukça büyük olan bu evler, Hacılar sakinlerinin teknoloji de, özellikle de mimari sanatında ne kadar ileri olduÄŸunu gösterir. Bu evler Anadolu’nun çoÄŸu yerinde olduÄŸu gibi Megaron benzeri dikdörtgen planlı yapılardı. Yapılar taÅŸ temel üzerine oturtulmuÅŸ, duvarları ise kerpiç tuÄŸlalardan örülmüştü. Bu evlere giriÅŸ ise Çatalhöyük’ün aksine, duvarlarda açılmış kapı deliklerinden saÄŸlanıyordu. Evler ise çit tekniÄŸi ile odalara ayrılmıştı.

                Burada ilginç olan, mutfak bölümünün evin içine deÄŸil de, dışına yapılmış olmasıdır. Fırın, ocak, öğütme taÅŸları ve magazin ambarları evin dışına taşınmıştı. Bunun dışında evin içerisinde seki bulunmuyordu. Bununla birlikte baÅŸlı başına bir tapınak yapısı yoktur. Bunun yerine Hacılar’ın bu katmanlarında bir ev kültü hakimdi. Bunun dışında avcılık ekonomi de oldukça geri plana atılırken, tarım artık iyiden iyiye ön plana çıkmıştır. Seramik kap kullanımı yaygınlaÅŸmış ve kap formları geniÅŸlemiÅŸtir.

                Avcılığın geri plana atılması, beraberinde insanoÄŸlunun sanat anlayışını da deÄŸiÅŸtirmesine sebebiyet verdi. Eskiden av ile ilgili bir tılsım ya da büyü olarak yapılan büyük av sahnelerinin bulunduÄŸu maÄŸara duvarları yerini toprak ana tasvirlerine bırakmıştır. Bununla birlikte ölüler artık yapıların içlerine deÄŸil, avlularda oluÅŸturulmuÅŸ mezarlıklara defnedilmeye baÅŸlanmıştır.

Kuruçay

                Göller bölgesi neolitiÄŸi konusunda anlattığımız Kuruçay’ın 11. Yapı katı, Geç Neolitik Dönem’e tarihlenir. 6000 yıllarına tarihlenen bu yapı katında köy, bir koruma duvarı ile çevrilidir. Bununla birlikte duvarın belirli yerlerinde bugünkü burçları anımsatan kuleye benzeyen yapılar yapılmıştır. Dolayısıyla tamamen savunma amaçlı olan bu duvardan köyün içine, köyün kuzeyinde bulunan bir açıklıktan girilmekteydi. Bu katmandaki evler büyük ihtimalle büyük bir doÄŸal afet sonucu yıkıma uÄŸradığından mimari hakkında bir ÅŸeyler söyleyebilmek oldukça zordur. Bununla birlikte burada kullanılan seramikler, Hacılar ile büyük benzerlik gösterir. Sembolik ve fantastik türde boya bezemeli kaplar oldukça yasygındır.

Höyücek

                Höyücek’in ise bu dönemde halen kutsal alan olarak kullanılmakta olduÄŸu anlaşılır. Kutsal Alanlar Dönemi olarak adlandırılan Geç Neolitik Dönem katmanları, yıkım gördüğünden herhangi bir mimari buluntu vermez. Ancak burada yapılan kazılarda açığa çıkan 70 kadar Tanrıça Ana figürini, devrin din anlayışını anlamamız açısından son derece deÄŸerlidir.

Yumuktepe

                Geç Neolitik Dönem’den buluntular veren diÄŸer bir höyük Yumuktepe’dir. Yumuktepe’nin geç neolitik katmanlarında inek, domuz, koyun gibi hayvanların evcilleÅŸtirildiÄŸi ve hemen tüm bitkilerin tarımda kulanıldığı görülür. Mimarisi ise komÅŸularına göre oldukça geliÅŸkindir. 5-6 odadan oluÅŸan büyük bir yapı, gene dikdörtgen bir plana sahiptir. Ancak henüz Kuruçay’daki gibi bir savunma duvarından söz etmek olanaksızdır. Köy, bu katmanın sonunda yaÅŸanan büyük bir yangın ile bitap olarak ıssızlaÅŸmıştır.

                Bununla birlikte seramik sanatında eskinin siyah modası bırakılıp, daha açık renkli kapların yapımına baÅŸlanmıştır. Ancak kap formları basitliÄŸini korur, bununla birlikte bezemeleri de çok azdır. Tek tük ele geçen bezemeli kaplarda kullanılan en yaygın bezeme, ÅŸimÅŸek motifleridir.