23 Temmuz 1919 günü başlayan Erzurum Kongresi, 14 gün sürdü ve 7 Ağustos'ta sona erdi. 14 gün boyunca yoğun bir çalışma sonucunda yalnız bölgeyi değil tüm ülkeyi ilgilendiren önemli kararlar alınmıştı:
-
Ulusal sınırlar içinde yer alan yurt parçaları bir bütündür, birbirinden ayrılamaz.
-
Ne şekilde olursa olsun, yabancıların topraklarımıza girmesi ve iç işlerimize karışması kabul edilemez.
-
Osmanlı Hükümeti'nin dağılması halinde ulus, birlikte direnecek ve savunacaktır.
-
Yurdun ve bağımsızlığın korunmasına ve güvenliğin sağlanmasına İstanbul hükümetinin gücü yetmezse, amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri ulusal kongre tarafından seçilecektir. Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsilciler Kurulu yapacaktır.
-
Milli kuvvetleri etkili, milli iradeyi egemen kılmak esastır.
-
Yabancı devletlerin güdümü ve koruyuculuğu asla kabul edilemez.
-
Hıristiyan azınlıklara, siyasal egemenliğimizi ve toplumsal dengemizi bozacak ayrıcalıklar asla verilemez.
-
Osmanlı Mebuslar Meclisi derhal toplanmalı ve hükümet işlerinin Meclis denetiminde yürütülmesi sağlanmalıdır.
Erzurum Kongresi'nde alınan bu kararlar ülkenin her yanına ve yabancı devletlerin yetkililerine ulaştırıldı. Kongre, toplanış amacı ve şekli yönünden bölgesel nitelikli olmasına karşın aldığı kararlar yönünden ulusal bir kongreydi.
Kongrede, Doğu Anadolu'da faaliyet gösteren tüm Milli Cemiyetler “ Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirildi.
Kongre sırasında 9 kişiden oluşan bir Temsilciler Kurulu oluşturuldu. Bu kurulun başkanlığına da Mustafa Kemal Paşa seçildi. Temsilciler Kurulu üyeleri şu isimlerden oluşuyordu:
■ Mustafa Kemal Eski Üçüncü Ordu Müfettişi, askerlikten müstafi
■ Rauf Bey, Bahriye Nazırı Esbakı
■ Raif Efendi, Eski Erzurum Milletvekili
■ İzzet Bey, Eski Trabzon Milletvekili
■ Servet Bey, Eski Trabzon Milletvekili
■ Bekir Sami Bey, Eski Beyrut Valisi
■ Şeyh Fevzi Efendi, Erzincan'da Nakşi Şeyhi
■ Sadullah Efendi, Eski Bitlis Milletvekili
■ Hacı Musa Bey, Mutki Aşiret lideri
Mustafa Kemal Paşa, Temsilciler Kurulu'na seçilen bazı isimlerden rahatsızlık duymuştu. Bu rahatsızlığını şöyle dile getiriyordu: “ İkincisi Baylar, ulus, yurt, siyasa ve ordu yöneticiliğinde hiç bulunmamış ve bu alanda değeri belirmemiş ve denenmemiş gelişigüzel kişilerden, örneğin Erzincan'lı bir Nakşi Şehyi ve Mutki'li bir aşiret başkanı gibi zavallılardan da kurulması olasılığı bulunan herhangi bir temsilciler kuruluna, söz konusu durum ve görev bırakılabilir miydi? Bırakıldığında 'Yurdu ve ulusu kurtaracağız.' dediğimiz zaman, ulusu ve kendimizi aldatmış olmak gibi kötü bir yanılgıya düşmeyecek miydik? Böylesine bir kurulla, perde arkasından yardım edilebileceği düşünülse bile, bu yöntem güvenceli sayılabilir miydi?”(1)
(1) Atatürk Atatürk'ü Anlatıyor -2- “Ulusal Giz” 1919-1921 S. 76
