Endokrinoloji kısaca iç salgı bilimi anlamında tıbbi bir terimdir. Tıpta bir anabilim dalı ve uzmanlık alanıdır. Vücudun salgı mekanizmaları ve bu mekanizmaların ürünü olan salgılar (hormonlar) endokrinolojinin çalışma konusunu oluşturur. Hormonları üreten salgı mekanizmalarında ortaya çıkan her türlü kusurlar hormon yetersizlikleri ya da dengesizlikleri ve bunların teşhis ve tedavisi bu anabilim dalının ilgi alanına girer. Hem teşhis eder, hem araştırır, hem de tedavi eder.
İç salgı bezleri ve hormonların fonksiyonları nelerdir?
İç salgı bezleri (endokrin bezler) adından da anlaşılacağı gibi bazı özel sıvıların salgılayan, ancak bu sıvıları vücut içine veren yapılardır. İç salgı bezleri yaşam için çok önemli fonksiyonları yapan salgılar olan hormonların üretildiği fabrikalar konumundadır. Bu bezlerden salınan hormon alıcı (hedef) dokuya özel bir iletim kanalıyla değil kan yoluyla taşınır. Bilinen bazı iç salgı bezleri:
Hormonlar, çeşitli iç
salgı bezlerinden salınan ve vücudun değişik yerlerindeki hedeflere iletilmek
üzere dolaşım sistemine verilen, çok az miktarları bile hedef doku tarafından
algılanan, protein tabiatındaki maddelerdir. Bu salgılar vücudun dengeli
çalışması için son derece etili maddelerdir. Dengesiz (gereğinden az veya
fazla) salınmaları vücudun çalışma mekanizmasını sarsar ve vücut dengesinin
bozulmasına sebep olabilir.
İç salgı bezlerinin ve ürettikleri hormonların önemini anlama adına sadece hipofiz bezi tarafından salgılanan hormonları ve bunların dengesizliğinde ortaya çıkabilecek arızaları incelemek yeterli olacaktır.
Hipofiz
bezi ön beyin bölgesini oluşturan hipotalamusun altında bulunan küçük bir
salgı bezidir. Ağırlığı fasulye iriliğindedir. Ancak yaptığı işler ağırlığı ve
hacmiyle ölçülemeyecek kadar büyüktür.
Adeta vücuttaki diğer iç salgı bezlerini denetleyen, vücudun dengeli
çalışmasını düzenleyen bir kumanda merkezi gibidir. tiroit
uyarıcı hormon
(TSH), büyüme hormonu (STH), adrenokortikotropik hormon (ACTH), melanosit uyarıcı hormon (MSH), luteinleştirici
hormon
(LH), folikül
uyarıcı hormon
ya da folikül simule edici hormon (FSH), oksitosin hormonu, antidiüretik hormon (ADH)
hipofiz bezinden salınan hormonlardır.
Bir diğer salgı bezi olan tiroit bezi nefes borusunun ön kısmında yer alan
kelebek şeklinde bir bezdir. Tiroit bezi hormonları metabolizma üzerinde etkili
hormonlardır, metabolizma hızını ayarlar. Guatr olarak bilinen hastalık tiroid
bezinin normalden fazla çalışması sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır.
Endokrinoloji ana bilim dalının konusu olan hastalıklar:
Endokrinoloji
kliniklerinde teşhis ve tedavisi yapılan hastalıklar iç salgı bezlerinin
çalışma bozukluklarına bağlı olarak ortaya çıkan hastalıklardır. Çok çeşitli
hastalıklardan söz edilebilir, ancak endokrinoloji uzmanlığının alanına giren
yaygın ve bilinen bazı hastalıklar aşağıda listelenmiştir:
Bu
hastalıkların tanı ve tedavileri endokrinoloji uzmanları tarafından yapılır.
Endokrinoloji uzmanlığı beş yıllık “İç Hastalıkları (Dahiliye)” ihtisası ve bunun sonrasında yapılan üç yıl
süren üst ihtisas eğitiminden sonra gerçekleşir.