Amasya Kongresi'nde, “Anadolu'nun en güvenli yeri olan Sivas'ta ulusal bir kongre toplanacaktır” maddesi kabul edilmişti. Bu maddenin yürürlüğe girmesi amacıyla Sivas Kongresi'nin toplanması çalışmalarına başlandı. Mustafa Kemal Paşa, bu sırada Erzurum'da idi. Sivas'taki kongreye katılmak için buradaki delegelerle birlikte 29 Ağustos'ta yola çıktı. 2 Eylül 1919 günü de birtakım tehlikelere karşın Sivas'a vardı.

   Sivas Kongresi'nin toplanma amacı Erzurum Kongresi'nde alınan kararların tüm ulus sathına yayılmasını sağlamaktı. Mustafa Kemal Paşa'nın anlatımıyla, kongrenin hazırlığında Sivas'ta bulunan Üçüncü Kolordu Komutanı Selahattin Bey'in büyük katkıları olmuştu.

   Sivas Kongresi'nin toplanmasına Fransızlar ve Elazığ valisi engel olmaya çalışmış; ancak başarılı olamamıştı. Kongre, tüm bunlara rağmen 4 Eylül 1919'da öğleden sonra açıldı. Kongreye çağrılan delegelerin bir kısmı çeşitli engellemeler sebebiyle gelememişti. Bu sebeple kongrede 38 kişi toplanmıştı. 

Sivas Kongresi'nin yapıldığı bina

RAUF ORBAY: "SEN BAŞKAN OLMAMALISIN"

   Kongrenin ilk günü kongre başkanlığı seçimi yapıldı. Başkanlık seçimi sırasında çeşitli sorunlar ortaya çıktı. Erzurum Kongresi'nde Mustafa Kemal Paşa'nın başkan olmamasını isteyen bir kesim vardı, ancak bu Mustafa Kemal Paşa'yı çok da üzen bir durum değildi. Onu üzen asıl gelişme Sivas Kongresi'nde en yakın arkadaşlarından olan Rauf Orbay'ın kendisinin başkan olmasına karşı olmasıydı. Rauf Orbay, Mustafa Kemal Paşa'ya, “Sen başkan olmamalısın” demişti. Her gün ya da her hafta bir kişinin başkanlık yapması teklifi ortaya atıldıysa da kabul edilmedi. Bunun ardından gizli bir oylama yapıldı. Üç delegenin dışındaki 35 delegenin oyunu alan Mustafa Kemal Paşa kongre başkanı seçildi. 

   İsmail Fazıl Paşa ile Rauf Orbay ikinci başkanlıklara seçildi. Kongrenin divan katipleri ise, İstanbul delegesi İsmail Hami Bey ve Afyonkarahisar delegesi Mehmet Şükrü Bey oldu. Mustafa Kemal Paşa'nın anlatımıyla kongrenin ilk günleri yoğun bir çalışma içinde geçti: “İlk açılış günü olan 4 Eylül ile Eylül'ün beşinci ve altıncı günleri, yani üç gün, ittihatçı olmadığımızı açıkça belirtmek için ant içmek gereğini konuşmakla ve ant örneğini düzenlemekle, Padişah'a sunulacak yazıyı yazmakla ve Kongre'nin açılışı nedeniyle gelen telgraflara karşılık vermekle ve daha çok da Kongre siyasetle uğraşacak mı, uğraşmayacak mı konusunu tartışmakla geçti.” (1) Burada İttihatçı olunmadığı için ant içilmesi gereğinin konuşulması oldukça dikkat çekicidir.

   Ayrı bir yazı konusunu oluşturacak derecede yoğun bir tartışma içinde geçen Sivas Kongresi, 11 Eylül 1919'da sona erdi.

SİVAS KONGRESİ KARARLARI

1. Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, hiçbir şekilde bölünemez.

2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet birleşerek kendisini savunacaktır.

3. Manda ve himaye hiçbir şekilde kabul edilemez.

4. Ulusal direniş örgütleri, “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adıyla birleştirilmiştir.

5. Bütün vatanı temsil edecek şekilde Temsilciler Kurulu oluşturulmuştur.

6. Meclis-i Mebusan'ın toplanması çalışmalarına başlanacaktır.

   Sivas Kongresi'nde alınan kararlar tüm ülkeye ve dünyaya duruldu. Kongre kararları geniş bir yankı buldu. Sivas Kongresi'nin ardından halkı bilgilendirmek amacıyla İrede-i Milliye gazetesi kuruldu. Kongre sonucunda ulusal güçler birleştirilmiş ve daha da etkili olması sağlanmıştı.

(1) Atatürk Atatürk'ü Anlatıyor -2- Ulusal Giz, İbrahim Karakaş/Gülnur Aksop s.91