Deneysel yöntem nedensel
ilişkileri belirlemenin tek yoludur. Bu yöntemi açıklamak gerekirse
araştırmacı, olayı sistematik olarak kontrol eder ve insanların şu ya da bu
nedenlere karşı yaşamasına yardımcı olur. Deneyi düzenleyenin nedensel
çıkarımlar yapmasına olanak verdiği için, deneysel yöntem sosyal psikolojik
araştırmalarda en çok tercih edilen yöntemdir.
Deneysel yöntemde değişmeyen
en önemli şey araştırmacının doğrudan olaya müdahale etmesidir. Araştırmacı
durumun sadece tek bir yönünü dikkatli bir şekilde değiştirerek incelenen davranışın
bir nedeni olup olmadığını görür. Bu dışarıdan bakıldığında çok kolay sanılan
bir yöntemdir. Ancak aslında o kadarda kolay değildir. Örneğin psikologlar Latane ve Darley’in grup büyüklüğünün etkileri ile ilgili hipotezlerini test
etmeleri için çok güçlü pratik ve etik zorluklardan geçmeleri gerekmiştir. Ve
gelip geçenin tanık olabileceği kurma bir cinayet hazırlamışlardır. Bir koşulda
cinayeti yalnızca birkaç kişi görecek, diğer koşulda ise çok daha fazla sayıda
kişi görebilecek şekilde düzenlemişlerdir.
Mantıksal olarak baktığımız
zaman elbette ki hiçbir bilim adamı her şeyden habersiz insanların tanık
olacağı bir cinayet sahnelemeyi düşünmez. Ayrıca böyle bir durumun yeteri kadar
gerçekçi bir şekilde işlenmesi de önemli bir sorundur.
Latane ve Darley’in
deneyine bir göz atalım. Bu deneyde bir gözlemci olduğumuzu düşünelim. Size
belirtilen zamanda deneyin yapılacağı yere geliyorsunuz ve kendinize açılan
birkaç kapının olduğunu görüyorsunuz. Deney görevlisi sizi karşılıyor ve bir
odaya götürüyor. Diğer odalarda da farklı insanların sizinle birlikte deneye
katılacaklarını söylüyor. Size bir mikrofonlu kulaklık verdikten sonra odadan
çıkıyor. Herkesin sorunlarını rahatça açıklayabileceklerini ve herkesin
kimliklerinin gizli tutulacağı açıklanıyor. Bunun yanı sıra deneyci konuşmaları
dinlemeyeceğini ve rahatça konuşabileceklerini söylüyor. Konuşmasını bitirmeden
önce herkesten iki dakika boyunca dertlerinden bahsetmelerini istiyor.
Konuşmaya ilk odadaki denek başlıyor. Bir süre bekledikten sonra bir iki kelime kurup bir anda astım kriz geçiriyor. Böyle bir durumda ne yapardınız? Siz de deneye katılan diğer bireyler gibi iseniz, odada kalır ve diğer insanın kriz geçirmesini beklersiniz ve bu konuda hiç bir şey yapmazsınız. Latane ve Darley kurbanın nöbeti sona ermeden önce kurbanı ya da deney görevlisin bulmak için odasından çıkanların sayısını tutturmuşlardır. Katılımcıların sadece % 31 i bir yardım arayışına girişirken, geriye kalan % 69’unun tamamının odalarında kaldığını ve hiçbir şey yapmadıkları görülmüştür.