Mehmet’in matematik dersine gittiÄŸini ve o gün için vize sınavının sonucunun açıklanmasından dolayı kendisini kaygılı hissettiÄŸini düşünün. Hoca sınav kağıtlarını dağıtıyor. Mehmet kağıdına bakıyor ve en yüksek notu aldığını görüyor. Peki Mehmet bu nota nasıl bir açıklama getirebilir?

                Sizin de hemen aklınıza ilk gelecek olan düşünce de, insanların baÅŸarılarını hemen sahiplenirken baÅŸarısızlıklarının nedenini ise kendi kontrolleri dışında gösterme eÄŸilimindedirler. Mehmet de doÄŸal olarak matematik dersindeki baÅŸarısını matematik konusunda iyi olmasına ve tabi ki zekasına baÄŸlayacaktır.

                Peki bu durumu aktör/gözlemci farkı bakış açısından ayrı oluÅŸunu nasıl açıklayabiliriz? Ä°nsanların genellikle öz saygıları tehlikeye düştüğünde kendine hizmet eden yüklemelere baÅŸvururlar. Kısaca bahsetmek gerekirse bu yüklemeler baÅŸarıları sahiplenme, baÅŸarısızlıkları için ise baÅŸkalarını ya da durumu suçlama eÄŸilimidir. Kesin bir ifadeyle, kiÅŸinin baÅŸarılarını açıklarken içsel yatkınlığa baÄŸlı etmenlere, baÅŸarısızlığını açıklarken ise dışsal duruma baÄŸlı etmenler ile açıklamasıdır.

                Profesyonel sporlar kendine hizmet eden yüklemeler için özellikle enteresan bir inceleme alanıdır. Sporcular ve koçlar elde ettikleri baÅŸarılardan bahsederken takımlarının ya da oyuncularının özelliklerini fazlasıyla ön planda tutarlar. Gerçekten de takımlarının zafer veya yenilgileri hakkında yorum yapan sporcuların ya da koçların açıklamaları gözden geçirildiÄŸinde galibiyetlerin %80’ine yapılan yüklemeler içsel etmenlere dayandırıldığı görülmüştür.

                Peki kendine hizmet eden yüklemeler eylemi kimlerde daha çok görülür? Psikologlar Roesch ve Amirkhan spor camiasında bir sporcunun beceri, deneyim ve yaptığı sporun , oyuncunun mücadele sonucunda yaptığı yükleme tipini etkileyip etkilemediÄŸini merak ettiler. Sonuç ise, deneyimi daha az olan sporcuların, deneyimli sporculara göre kendine hizmet eden yüklemeleri daha fazla kullandığını ortaya koymuÅŸtur. Deneyimli sporcular yenilgilerden kendilerini de sorumlu tutarlar. Zaferlerde ise her zaman büyük payın kendilerine ait olmadığını bilirler.

                Ãœstün yetenekli sporcu baÅŸarının kendi yeteneÄŸinden dolayı olduÄŸuna inanırken, baÅŸarısızlığı ya da hayal kırıcı bir sonucu arkadaÅŸlarına ya da diÄŸer oyun koÅŸullarına baÄŸlar. Son olarak ise, bireysel spor yapan sporcular, takım oyuncularına göre kendine hizmet eden yüklemelere daha sık baÅŸvururlar. Çünkü bireysel sporcular, baÅŸarının ve baÅŸarısızlığın bütün sorumluluÄŸunun kendi sırtlarında olduÄŸunu bilirler.

                Akla gelebilecek diÄŸer bir soru ise insanların neden kendine hizmet eden yüklemeler yapma ihtiyacı duyduklarıdır. ÇoÄŸu insan bir düşünce ya da inancı deÄŸiÅŸtirerek gerçeÄŸi yanlış gösterme pahasına öz saygısını olabildiÄŸince korumak ister. Bu durumda öz saygıyı korumak ya da artırmak için kullanılabilecek bir strateji söz konusudur. NedenselliÄŸi yani bir ÅŸeyin olma nedenini insan kendisi için en iyi olacak yere koymaktadır.

                Ä°kinci bir nedende, kendimizi baÅŸkalarına nasıl tanıttığımızdır. Ä°nsanların bizim hakkımızda iyi ÅŸeyler düşünmelerini ve bize hayranlık duymalarını isteriz. BaÅŸarısızlığa kendi dışımızda bir neden bulmak ise bu baÅŸarısızlığı güzel gösterecektir.

                Üçüncü neden ise, daha önce belirttiÄŸimiz gibi ulaşılabilir bilginin türü ile alakalıdır. Bunun yanı sıra insanlar yüklemeleri öz saygılarına yönelik diÄŸer saldırıları geri püskürtmek için deÄŸiÅŸtirirler. Hayatta anlaşılması en zor olaylar örneÄŸin tecavüz, ölümcül hastalık ya da ölümle sonuçlanan kazalar gibi trajik olaylardır.

Bu gerçekleri yadsımak için bazı yollara başvururuz. Bu yollardan bir tanesi ise savunmacı yüklemelerdir. Kısaca açıklarsak, incinebilirlik ve ölümlülük duygularını engellemeye yönelik davranış açıklamalarıdır.