Asya Hun Ä°mparatorluÄŸu, tarihte bilinen ilk Türk devletidir. KuruluÅŸ tarihi hakkında elimizde net bilgiler mevcut deÄŸil. Ancak, tarihi konusunda kesin bir bilgi ortaya konamasa da bazı kanaatler mevcut. Bu kanaat doÄŸrultusunda M.Ö 220 tarihi üzerinde durulur.

   Bu ilk Türk devletinin kurucusu Teoman'dır. Asya Hun Ä°mparatorluÄŸu, Ã–tüken baÅŸkent olmak üzere Orhun-Selenga ırmakları çevresinde – yani bugünkü MoÄŸolistan'da – kuruldu. Sınırları çok geniÅŸ bir bölgeyi kapsıyordu.

   Türk boyları ilk defa Asya Hun Ä°mparatorluÄŸu'nun egemenliÄŸinde birleÅŸtiler. Bu durum, Asya Hun Ä°mparatorluÄŸu'nun tarihsel önemini bir kat daha artırıyordu.

   Bölgesel konumları ve Ä°pek Yolu'na hakim olma istekleri sebebiyle Çin'le sürekli gerginlik yaÅŸadılar. Hunlar, her daim Çin'e egemen olmak isteyen bir politika izliyordu. Çinliler de Hunlar'ı yanı baÅŸlarında duran bir "tehlike" olarak görüyordu.

HUN SALDIRILARINA KALKAN: ÇİN SEDDİ

   Hunlar, Ã‡in'e sayısız saldırı gerçekleÅŸtirdi. Her yeni saldırı, Çin'i biraz daha sıkıntıya sokuyordu. Çinliler, bir süre sonra ise - M.Ö 214 - bu sıkıntılarını giderecek yolu bulmuÅŸlardı: sınıra duvar örmek. Çinliler saldırıları engellemek için günümüzde dünyanın sayılı güzelliklerinden olan ve 2200 km uzunluÄŸundaki Çin Seddi'ni inÅŸa ettiler. Böylesi bir atılım, Hun saldırılarının ne kadar etkili olduÄŸunu ve Çinlilere ne kadar korku saldığını apaçık gösteriyordu.

   Teoman'dan sonra devletin başına Mete geçti. Asya Hun Ä°mparatorluÄŸu, Mete yönetiminde parlak bir süreç geçirdi. Devlet, en güçlü dönemini yaÅŸadı ve devletin sınırları hızla geniÅŸledi.

   Mete, vatanını seven ve milletine sadık biriydi. Onun bu özelliÄŸini en iyi yansıtan olaylardan biri; MoÄŸol kabilelerinin toprak taleplerine olan tepkisiydi. MoÄŸolların bu isteklerini, "toprakların milletine ait olduÄŸunu" gerekçe göstererek reddetti ve MoÄŸolların üzerine sefere çıktı.

   Mete, teÅŸkilatlanmada baÅŸarılı sonuçlar elde etti. Düzenli ordu kurdu ve bu orduda - daha sonra birçok ülkenin ordusuna ilham kaynağı olacak - onluk sistemini uyguladı. Bu sistemin Hun Devleti'nde baÅŸarılı sonuçlar vermesi ve günümüze kadar birçok ülke tarafından uygulanması, Mete'nin dehasının bir göstergesi olsa gerek!

   Mete, yönetim kabiliyeti yüksek biriydi. Çin'deki iç mücadeleleri görüp bundan yararlanacak kadar da zeki bir liderdi. Çin'in bu durumunu gördükten sonra sefer düzenledi ve Çin'i maÄŸlup etti. Babası Teoman'dan beri gerçekleÅŸtirilen seferler nihayet amacına ulaÅŸmıştı!

   SavaÅŸtan sonra Çinliler vergiye baÄŸlandı. Mete, maÄŸlup ettiÄŸi ve hakimiyetine aldığı Çin'e yerleÅŸme politikası uygulamadı. Bunun en büyük sebebi, kalabalık Çin nüfusu karşısında Türklerin ulusal kimliklerini kaybetmesini önlemekti. Mete'nin ulusuna verdiÄŸi önemi gösteren örneklerden biriydi, bu.

   Ã‡in'in maÄŸlup edilmesinin en önemli sonuçlarından biri de, Ä°pek Yolu'nun ele geçirilmesiydi. Ä°pek Yolu, ticaretin geliÅŸtirilmesi için büyük önem arz ediyordu. 

YIKILIÅž SÃœRECÄ°

   Mete'den sonra yerine oÄŸlu Kiok geçti. Kiok, Çin'le olan iliÅŸkilere büyük önem verdi. Ä°liÅŸkilerin geliÅŸmesi için Çin prensesi ile evlendi. Bu evlilik Asya Hun Ä°mparatorluÄŸu'nu olumsuz etkiledi. Çin'e baÄŸlı istihbaratçılar, Çin prensesleri sayesinde ülkede istedikleri gibi at koÅŸturdu. Ãœlke içinde büyük bir propaganda çalışması yürüttüler ve çeÅŸitli kabileler arasında çatışmaların doÄŸmasına neden oldular. Kabilelerin birbirleriyle çatışması devleti çok yıprattı.

   YaÅŸanan iç çalkantı sırasında Çin, bu fırsatı deÄŸerlendirip Ä°pek Yolu'nu ele geçirdi. Ã‡inliler elde etmek için her yolu denedikleri Ä°pek Yolu'na artık hakimdiler!

   Devletin gerileme sürecinin önüne kimse geçemedi. Ã–nce DoÄŸu ve Batı Hunları olarak, ardından da Kuzey ve Güney Hunları olarak bölündüler. Batı Hunları, bir süre sonra Çinlilerin egemenliÄŸine girdi. Bazı Hunlar ise Çin egemenliÄŸine girmeyi reddederek Avrupa'ya göç etti. (NOT: Bu göç edenler daha sonra Balamir liderliÄŸinde Avrupa Hun Devleti'ni kurdular.)