1981’de İtalya’da dünyaya gelen Antonio Gramsci hem bir toplumbilimci hem de siyasetçidir. Siyasi sebeplerle Mussolini zamanında hapsedilmiş, bu dönemde Hapishane Notları adlı en bilinen eserini yazmıştır. Ortodoks Marksizmine ait birtakım fikirleri eleştirmiştir. Özellikle de kapitalizmin bir gün son bulacağıyla ve ekonomik determinizmle ilgili görüşlere karşı çıkmıştır. Batı Marksizminin öncülüğünü yapan düşünürlerdendir.
Gramsci’nin toplumbilimine kattığı en önemli kavram hegemonyadır. Hegemonya, toplumda yönetenlerin yönetilenlere kültürel anlamda önderlik etmesidir. Kültürel bir önderlik olduğu için baskı ve şiddete dayanmaz. Yönetenlerin sahip olduğu bir dünya görüşü, bir ideoloji vardır ve bunları yönetilenlere dayatmaya çalışır. Dayatırken de onlara baskı yöntemlerini uygulamadığı için kendi istekleri doğrultusunda onlardan dayanak alır. Bu nedenle de sosyalist bir devrim yaşanması için bu devrimi sadece ekonomik nedenlere bağlamak yanlış olacaktır. Yani egemen sınıf sadece üretim araçlarına sahip olarak ilerlemez aynı zamanda ideolojik anlamda bir denetim kurarak hegemonyasını sağlar. Bunu da aile, okul gibi toplumun temel kurumları aracılığıyla yapar. Kurallarını kanunlar koyarak, polis gibi görevlilerle empoze etmeye çalışsa da aslında egemenliğini ideolojisini benimsettiği toplum kanalıyla kurar. İşçi sınıfının başarılı olması isteniyorsa ideoloji ve kültür meselelerinde de ilerleme kaydedilmelidir. Gramsci, praksis felsefesini kullanarak işçi sınıfının ortak gayretiyle sömürüye karşı direnişini ifade eder.
Gramsci’ye göre aydınların görevi daha çok çalışarak bilgiyi çoğaltmaktır. Aydınlar, hegemonya ile toplum arasında bir köprü kurarak örgütleme işi yapar. Aydınlar hem halkın geleneklerini hem de hâkim olan güçlerin menfaatlerini ifade eder. İki tür aydın vardır: Organik aydın ve geleneksel aydın. Organik aydınlar yöneten, egemen sınıfın içinde yer alır. Toplumun üretim mekanizmasında oluşan değişikliklere meşruluk kazandırırlar. Geleneksel aydınlar ise egemen sınıfın dışında kalarak geleneklerini koruyan hem sınıflar arasında hem de geçmiş ve bugün arasında bir köprü kurarlar. Gramsci aydınları hiyerarşik konumlara göre de sınıflandırmıştır. Bir ideoloji üreten yaratıcı aydınlar en başta bulunur. Egemen sınıfların varlığını sürdürmesini sağlayan oganize edici aydınlar orta basamakta yer alır. İdari aydınlar ise en alt basamakta yer alır, hegemonyanın kültür ve değerlerini yayar.
