Türk toplumbilimcilerden özellikle Ziya Gökalp, Prens Sabahattin, Ä°smail Hakkı BaltacıoÄŸlu ve Ethem Nejat eÄŸitim alanında da toplumla iliÅŸkili görüşler ortaya koyarak eÄŸitim sosyolojisine katkıda bulunan ilk isimler olmuÅŸlardır.

            20. yüzyılın baÅŸlarında toplumsal meselelerle ilgili görüşleri dikkat çeken Ziya Gökalp’in eÄŸitim konusunda geçerliÄŸini günümüze kadar devam ettiren görüşleri vardır. EÄŸitimin milli olması üzerinde ısrarla durmuÅŸtur. Ona göre uygar olmayan toplumlarda eÄŸitim millidir fakat bu toplumlar küçük gruplardan oluÅŸtuÄŸu için tam anlamıyla milli bir eÄŸitimden söz edilemez. UygarlaÅŸma yolunda ilerleyen toplumlar uygar toplumları takip ettiÄŸi için eÄŸitimleri milli deÄŸil milletlerarasıdır. Uygar toplumlar ise eÄŸitimlerinde kendi kültürlerini kullanırlar. Gökalp’e göre eÄŸitim bireyleri toplumsallaÅŸtırır. EÄŸitimin en önemli iÅŸlevi vatanını seven ve vatanı için özveride bulunan bireyler yetiÅŸtirmektir. GerektiÄŸinde, gerekli miktarda ödül ve ceza yöntemlerinin kullanılması gerektiÄŸinden bahseder. YaÅŸadığı dönemin eÄŸitimle ilgili en büyük sorunu eÄŸitimin milli olmayışı ve farklı zihniyetlerin hakim olduÄŸu okulların bulunmasıdır. Medrese ve Batı tarzı okullar toplumda bir ikilem oluÅŸturmaktadır. Ayrıca din ve pozitif bilimlerin eÄŸitimini veren kiÅŸilerin alanlarına hakim olmamaları sebebiyle gençlerin zihniyetinde din ve akıl arasında bir uyuÅŸmazlık meydana gelmesinden söz eder. DiÄŸer bir sorunsa verilen bilgilerin birbiriyle iliÅŸki kurulabilecek ÅŸekilde verilmemesidir. Bilgiler birbirinde ayrı parçalar halinde verilmektedir. Bu nedenle bilgi anlamlı bir bütüne dönüşememektedir. EÄŸitimde karşılaşılan toplumsal bir baÅŸka mesele kadınların eÄŸitimidir. Toplumda özellikle de ailede önemli bir yere sahip olunan kadının eÄŸitimi toplumun da ilerlemesini saÄŸlayacaktır.

            Ziya Gökalp eÄŸitimi yaygın ve örgün olmak üzere ikiye ayıran ilk kiÅŸidir. Yaygın eÄŸitimde daha çok toplumun yaÅŸatmakta olduÄŸu deÄŸerler verilirken örgün eÄŸitimde geçmiÅŸten günümüze gelen birikimler verilmektedir. Yaygın eÄŸitim kültürü, yaÅŸanılanı; örgün eÄŸitim bilgiyi, yazılanı aktarmaktadır. Yaygın eÄŸitimle örgün eÄŸitim birbiriyle uyumlu olmalıdır. Yani okullarda öğretilenler kültürümüzle baÄŸdaÅŸmalıdır. Gökalp, eÄŸitimle öğretimi de ayırmıştır. EÄŸitim toplumsal deÄŸerlerin kazanılmasını amaçlarken öğretim teknik bir ÅŸekilde bilgilerin kazanılmasını amaçlar.

            Prens Sabahattin, eÄŸitimin bireylerde bir karakter oluÅŸturması gerektiÄŸinden bahsetmiÅŸtir. Ona göre topluma kazandırılacak bireyler üretken, giriÅŸimci ve kendini sürekli geliÅŸtiren bir kiÅŸiliÄŸe sahip olmalıdır. Ayrıca BilindiÄŸi üzere Prens Sabahattin Adem-i MerkeziyetçiliÄŸi savunmuÅŸ, merkezi yönetim sisteminin eÄŸitimin geliÅŸmesine engel olduÄŸunu öne sürmüştür.

            Ä°smail Hakkı BaltacıoÄŸlu da aynı ÅŸekilde milli bir eÄŸitim ihtiyacından, üretken bireyler eÄŸitilmesi gerektiÄŸinden bahsetmiÅŸtir. Karma öğretim ve açık hava dersleri ilk kez onun katkılarıyla gerçekleÅŸmiÅŸtir. DiÄŸerleri gibi o da eÄŸitimin bireylere bir kiÅŸilik kazandırması ve yapılan çalışmaların sonucunda bir ürün elde edilmesi gerektiÄŸini söylemiÅŸtir. Okul bireyi yaÅŸama hazırlar bu nedenle yapılacak faaliyetler deney, gözlem gibi yaÅŸantısal içerikte olmalıdır.

            EÄŸitimin uygulayıcısı ve eÄŸitim sosyolojisine katkıları geçen bir isim de Ethem Nejat’tır. Milli duyguları güçlü, karakterli bireyler yetiÅŸtirilmesi gerektiÄŸini söylemiÅŸtir. EÄŸitimde uygulamanın önemini vurgulamış, köylünün kalkınmasının saÄŸlanması için tarımsal eÄŸitimi savunmuÅŸtur. Bu nedenle Köy Enstitüsü fikrinin temellerini onun attığı düşünülür.